Trong những con phố cổ Hà Nội, nơi hương vị truyền thống vẫn len lỏi qua nhịp sống hiện đại, có một người đàn ông đã dành trọn 30 năm để "giữ lửa" cho nghề làm ô mai - đó là ông Nguyễn Hồng Lam, nhà sáng lập thương hiệu Ô mai Hồng Lam, một trong những cái tên hàng đầu ngành ô mai Việt Nam. Ông không chỉ xây dựng nên một doanh nghiệp vững mạnh mà còn đưa món ăn dân dã này hòa nhập với thời đại số. Qua câu chuyện của ông, chúng ta thấy rõ sức sống bền bỉ của văn hóa truyền thống trong bối cảnh kinh doanh hiện đại.
Khởi nguồn từ “cái duyên” và tầm nhìn chiến lược
Xuất thân từ nền tảng khoa học kỹ thuật, ông từng được đào tạo sâu về tư duy sáng tạo và đổi mới, thế nhưng, cơ duyên đưa ông đến với nghề này lại đến một cách tự nhiên, như một "cái duyên" mà ông thường nhắc. "Thứ nhất, cái nghề này là một cái duyên, nó tự nhiên nó đến với mình. Nhưng khi nó đến với mình thì mình mới thấy đây là một cái nghề có cơ hội rất lớn," ông thẳng thắn chia sẻ.
Thời điểm những năm đầu thập niên 90, Việt Nam đang trong giai đoạn đổi mới, với nhu cầu chế biến nông sản sau thu hoạch ngày càng lớn, ông nhận thấy tiềm năng từ nguồn nguyên liệu dồi dào của đất nước nhiệt đới: mơ, mận, sấu, quất… “Nước mình là nước nhiệt đới, có rất nhiều hoa quả; nhu cầu chế biến sau thu hoạch lớn; nhưng các cơ sở làm nghề truyền thống lại rất manh mún, thiếu chuyên nghiệp,” ông phân tích. Từ nhận định đó, ông quyết định khởi nghiệp với tôn chỉ rõ ràng: giữ nguyên sản phẩm cổ truyền nhưng phải đi theo con đường công nghệ và thiết bị tiên tiến. Bắt đầu từ không gian sản xuất chỉ hai mét vuông và chiếc máy sấy giá hai triệu đồng, ông từng bước xây dựng Ô mai Hồng Lam thành doanh nghiệp có hệ thống.
Những năm đầu không hề dễ dàng, ông đối mặt với vô vàn khó khăn, từ việc hiểu thị trường đến cơ sở vật chất hạn chế. "Khởi nghiệp thì có vô vàn khó khăn. Nhưng khó khăn số một, lớn nhất đương nhiên là thị trường mới, kinh doanh thì mình không hiểu khách hàng là ai," ông kể. Ông vượt qua bằng cách học hỏi không ngừng, từ việc mua bán nguyên liệu đến thủ tục hành chính. Một kỷ niệm đáng nhớ nhất trong những năm đầu bước chân vào thương trường là khi mua hàng, ông phát hiện trong các bao hàng chỉ có lớp trên đầu và dưới đáy là hàng, còn lớp giữa thường lẫn tạp chất, thậm chí gạch đá để “ăn gian” số tiền hàng, ông thật thà kể lại “Khi mình mua các bao hàng của người ta thì ở trên là hàng tốt, dưới cùng là tốt, nhưng giữa lại là hàng không tốt, hoặc thậm chí có gạch, có đá, tức là nó không phải hàng luôn”. Từ việc này mà ông đã lập ra một nguyên tắc trong kinh doanh mà ông vẫn duy trì đến hôm nay đó là “mua mở - bán mở” để bên bán nguyên liệu không gian lận được nữa, đảm bảo tính minh bạch trong mua bán.
Ý tưởng xây dựng Ô mai Hồng Lam thành doanh nghiệp lớn xuất phát từ việc nhận ra ô mai không chỉ là đồ ăn vặt mà còn là "cái quà" - món quà kết nối tình thân của người Việt, mọi người không chỉ mua ô mai để thưởng thức đơn thuần mà coi đây như một thức quà để biếu, tặng và duy trì các mối quan hệ tốt đẹp xung quanh, đây chính là một nhu cầu mang đậm tính văn hóa Việt. Chính nhận thức này đã định hình chiến lược xây dựng thương hiệu Ô mai Hồng Lam: từ sản phẩm, bao bì, đến hệ thống phân phối đều phải đạt chuẩn chu, hiện đại nhưng vẫn giữ được hồn cốt Việt Nam. Ông muốn truyền tải giá trị văn hóa Việt qua sản phẩm: giữ nguyên hương vị tự nhiên, sử dụng gia vị truyền thống, và xây dựng thương hiệu bài bản từ mẫu mã đến chất lượng.
Nỗ lực đưa sản phẩm truyền thống thích nghi với thời đại mới
Sau 30 năm, thị trường ô mai không còn "xưa cũ" như trước, ông Nguyễn Hồng Lam đánh giá ngành đang ở giai đoạn chuyển mình rất tích cực, góp phần lớn tiêu thụ nông sản nội địa như: mơ, sấu, mận, quất… "Mình cũng rất mừng là ngành ô mai đã góp một phần rất lớn về việc tiêu thụ các nông sản Việt" - ông Lam vui mừng chia sẻ.
Để dẫn dắt Ô mai Hồng Lam thích nghi với thời đại đang không ngừng biến đổi cả về thị trường lẫn người tiêu dùng, ông áp dụng triết lý "Dĩ bất biến ứng vạn biến" của Bác Hồ. Cái "bất biến" là lõi văn hóa Việt: ẩm thực lành mạnh, duy tình, kết nối tình thân. Còn "vạn biến" là sự thay đổi bên ngoài: từ sản xuất đến tiếp thị. "Để ứng phó với cái thị trường luôn luôn biến đổi thì mình học rất nhiều," ông chia sẻ. Tiêu chí thay đổi của ông là tạo sự khác biệt mà không dị biệt - xây dựng "con đường xanh" trong đại dương cạnh tranh, như áp dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất, marketing số, và bao bì hiện đại nhưng đậm nét Việt: “Sau khi mình học cái chiến lược đại dương xanh thì mình xác định chiến lược cạnh tranh cho Hồng Lam là xây dựng các con đường xanh trong đại dương đỏ. Đây là một cách làm cho sự khác biệt của Hồng Lam nhưng không dị biệt. Ô mai là cái gì rất quen thuộc nhưng cách chế biến của mình có thể khác, cách làm marketing của mình khác, cách sử dụng bao bì khác, các công cụ giải pháp thị trường Hồng Lam làm khác, các phương pháp tổ chức sản xuất và quản trị sản xuất của Hồng Lam có cách khác. Đấy là những con đường xanh giúp cho Hồng Lam có thể nói là ngày này qua ngày khác, mỗi ngày đều thích nghi với thị trường và đều tiến lên được.”
Trong quá trình hiện đại hóa sản xuất, ông Nguyễn Hồng Lam đã quyết định đưa máy móc vào thay thế một phần công đoạn thủ công truyền thống. Ông kể rõ: “Ví dụ một công tác sên mứt chẳng hạn, bình thường công nhân sên bằng tay thì chỉ có năng suất khoảng sáu mươi cân một ngày công, chưa kể con người thì không thể ổn định bằng máy móc”, hiệu suất của công nghệ mới khi được áp dụng vào dây chuyền luôn là bằng chứng rõ nét nhất thể hiện hiệu quả của quyết định chuyển dịch trong sản xuất. Tuy nhiên, cái hay ở Hồng Lam là chúng tôi luôn kết hợp thiết bị tiên tiến, công nghệ hiện đại với đôi bàn tay của nghệ nhân. Máy móc giúp cho năng suất tốt hơn, sản phẩm ổn định hơn…nhưng chính bí quyết nghệ nhân và sự khéo léo của con người tham gia trong quá trình sản xuất, đã giúp sản phẩm giữ được hương vị truyền thống, độc đáo chỉ có ở Hồng Lam. Đây cũng là một phần quan trọng trong tôn chỉ “sản phẩm cổ truyền nhưng đi theo con đường công nghệ tiên tiến” mà ông đặt ra từ những ngày đầu.
Khi triển khai bán hàng online, ông cũng phải giải thích rõ với đội ngũ bán hàng truyền thống: “Công tác bán hàng online không va chạm gì với offline” và chứng minh rằng “bán hàng online là xu thế của thời đại. “Khó khăn về nhân sự” chính là điều ông nhắc đi nhắc lại nhiều nhất khi nói về hành trình thay đổi. “Khi tôi học được các thứ ở bên ngoài và muốn đưa vào vận hành thì không phải tự tôi vận hành được. Tôi phải có nhân sự, phải đào tạo nhân sự và phải thuyết phục ban lãnh đạo”, ông nói. Ông nhận thức rõ: “Cái lực cản của đổi mới sáng tạo là luôn có, luôn có sự chống đối một cách bản năng của những người quen thói quen cũ”. Vì vậy, với vai trò là nhà sáng lập kiêm giám đốc sáng tạo, ông đã trực tiếp huấn luyện đội ngũ, xây dựng chính sách chế độ phù hợp, để từng bước đưa những công cụ hiện đại vào hệ thống mà không làm mất đi lõi văn hóa bất biến.
Đối với ông, cái “vạn biến” luôn là sự thay đổi của thời đại, chuyển dịch thị trường, là những điều mà chính bản thân ông cùng Ô mai Hồng Lam cũng không kiểm soát được, còn cái “bất biến” thì chính là những giá trị quý giá của từng thức ô mai mà ông luôn cố gắng duy trì trong hành trình làm nghề gần ba mươi năm, đó chính là cốt lõi văn hóa ẩm thực Việt. "Ẩm thực Việt là gì? Về mặt nguyên tắc ẩm thực Việt có mấy đặc điểm: thứ nhất là chúng ta sử dụng nhiều gia vị và rất cân bằng vị, thứ hai chúng ta sử dụng các nguyên liệu tự nhiên nhiều"- ông giải thích. Điển hình như món ô mai mận dẻo, ông không dùng chất tẩy để làm đẹp mà giữ nguyên màu sắc tự nhiên, dù sản phẩm có thể "sẫm màu nhưng đấy là tự nhiên, nó đúng là nó".
Tương tự, món mơ dẻo Chùa Hương được giữ nguyên màu sắc, độ chua ngọt và độ phồng sẵn có của từng quả mơ, thể hiện sự tôn trọng hương vị cổ truyền. Bên cạnh bảo tồn ẩm thực, ông Nguyễn Hồng Lam nhấn mạnh tính "duy tình" - nét đặc trưng trong tính cách của mỗi người con đất Việt – như một yếu tố bất biến khác, giúp Ô mai Hồng Lam trở thành cầu nối tình cảm. "Trong văn hóa Việt Nam thì có một cái rất quan trọng là người Việt Nam là người duy tình. Người duy tình của chúng ta thì luôn luôn coi trọng kết nối tình thân," ông chia sẻ. Chính vì vậy, ông xây dựng slogan "Tinh hoa quà Việt” cho Ô mai Hồng Lam như một lời khẳng định rằng ô mai không chỉ là thức ăn vặt thông thường mà còn là món quà tinh tế trao đến những người thân thương. Khách hàng mua ô mai không chỉ để thưởng thức mà để "giữ các mối quan hệ tốt đẹp, xây dựng sự gắn bó giữa người thân, đồng đội, gia đình, bạn bè, đồng chí, đối tác". Hồng Lam đã phát triển các gói quà phù hợp, từ quà ra nước ngoài, quà vùng miền đến quà tặng người yêu, biến món ăn truyền thống thành công cụ kết nối mang đậm nét truyền thống. Sức mạnh kết nối của Ô mai Hồng Lam còn lan tỏa ra cộng đồng Việt kiều, giúp họ tìm lại ký ức quê hương giữa cuộc sống xa xứ. Ông Nguyễn Hồng Lam tự hào kể: "Những người Việt kiều cũng nói với tôi rằng nhờ những cái quà của Hồng Lam ấy mà cộng đồng Kiều bào thân thiết với nhau hơn, họ cảm nhận được nỗi nhớ quê hương, nhớ tuổi thơ". Nhờ đó, sản phẩm Hồng Lam không chỉ được người Việt trong nước mang làm quà mà còn kết nối với bạn bè quốc tế "Rất nhiều bạn nước ngoài đã được nhận quà của Hồng Lam" khẳng định vai trò của ô mai như một sứ giả văn hóa, giữ gìn và lan tỏa bản sắc dân tộc trong thời đại toàn cầu hóa.
Giữ hồn cốt để trường tồn
Với ông Nguyễn Hồng Lam, bí quyết để một sản phẩm truyền thống như ô mai tồn tại và phát triển trong thời đại mới chỉ gói gọn trong hai câu của Bác Hồ mà ông luôn nhắc đi nhắc lại: “Các bạn hãy học đúng hai câu của Hồ Chủ tịch là “dĩ bất biến ứng vạn biến” và “văn hóa soi đường cho quốc dân đi” và sử dụng một cái lõi văn hóa cho ngành nghề đấy của mình. Thứ hai, cái lõi văn hóa đấy phải là một thứ dĩ bất biến, để nó ứng với cái vạn biến thì chúng ta sẽ đi được xa”. Đây không chỉ là triết lý kinh doanh của một doanh nhân đã đi qua ba thập kỷ, mà còn là lời nhắn nhủ chân thành dành cho thế hệ trẻ đang tiếp nối các nghề truyền thống hôm nay: chỉ khi giữ được lõi văn hóa bất biến, chúng ta mới đủ sức biến đổi mà không bị đồng hóa, mới đi được đường dài giữa muôn vàn cơn bão thị trường. Và gần ba mươi năm qua, chính bằng cách giữ lửa ấy, ông Nguyễn Hồng Lam đã biến một món quà vặt dân dã thành “Tinh hoa quà Việt” - thứ quà vẫn đang được hàng triệu người mang theo để gửi gắm tình thân, gửi gắm cả một phần hồn cốt Việt Nam không bao giờ phai.
Ngọc Linh
BESTFACE AWARDS 2025
🎁 Đăng ký ngay BESTFACE AWARDS 2025 - MÙA 4 - Gương Mặt Xuất Sắc Của Năm 2025, nhận ngay 20 bài đăng miễn phí!
🏆 Bảng xếp hạng chính thức BESTFACE RECORDS để cùng GHI NHẬN và XẾP HẠNG THÀNH TÍCH CÁ NHÂN ngay hôm nay!
